Алматыда жаңа форматта аса маңызды дөңгелек үстел өтті. Аса маңыздылығы сол – жас ұрпақтың жан дүниесіне үңілуге тырыстық. Яғни балалар басылымдарының жай-күйі талқыланды. Жаңа формат дейтініміз, осы салаға тікелей жауапты екі министрлік – Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балае­ва мен Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев тізе қосып, балалар басылымдарының бас редакторлары және мұғалімдермен кездесті. Министрлер бұл саладағы барлық мәселемен танысып, талқыға салып, балалар басылымдарын дамыту мен оқитын ұрпақ қалыптастыру бағытындағы нақты ұсыныстарды тыңдады. Деңгейі бөлек дөңгелек үстелде көп мәселе айтылды. Сең қозғалды. Сенім күшейді. Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева балалар контентін дамытуды басылым өкілдері және ата-аналармен телеарналарда және газет беттерінде жан-жақты талқылауға арнайы тапсырма берді. Сондай-ақ «Қазақ газеттері» ЖШС қарасты балалар басылымының бас редакторларын марапаттады.
«Ана тілі» газеті осы тақырыпты арқау етіп айқара бетке дөңгелек үстел ұйымдастырды.

Дөңгелек үстелге «Ақжелкен» журналының бас редакторы Есей Жеңісұлы, «Балды­ған» журналының бас редакторы Дүйсен Мағлұмов, «Ұлан» газетінің бас редакторы Жадыра Нармахан, «Балбұлақ» журналының бас редакторы Мағира Қожахметова, «Айгөлек» балалар журналының автор-редакторы Қымбат Әбілдәқызы, «Дружные ребята» газетінің бас редакторы Ольга Рыбкина, республикалық «Ақылдым» журналының бас редакторы Бейсенкүл Нарымбетова, «Мөлдір бұлақ» журналының бас редакторы Дәулетбек Байтұрсынұлы қатысты.
– Қазір газет-журналдарды, оның ішінде балалар басылымын қолдаудың жаңа мүмкіндіктерін қарастырған жөн сияқты. Қазір мәжбүрлеп жаздыру деген жоқ. Бір ғана баспасөздің баланың зейінін баспасөзге аударамын деуді де әбестік. Осы тұста ата-ананың баланың тұлғалық дамуындағы негізгі кілт – жазу мен сызудың қазынасы баспасөзге баулуының маңызын айтсаңыз.
Дүйсен Мағлұмов:
– Біздің елімізде балаларға арналған жиырмаға жуық газет-журнал бар. Солардың ішінде төртеуі, атап айтқанда – «Ұлан», «Дружные ребята» газеттері мен «Ақ желкен» және «Балдырған» журналдарының алдының шыға бастағанына 100 жыл, соңының шыға бастағанына 66 жыл болды. Осынша жыл бойы бірнеше буын ұрпақтың тәлімі мен тәрбиесіне зор үлесін қосып келе жатқан бұл басылымдар тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарынан бастап мемлекет қамқорлығында. Ал кейінгі жылдары өмірге келген басқа жекеменшік балалар басылымдары өз күнін өздері көріп жүр.
Балалар басылымдарын қолдау өте үлкен және маңызды мәселе. Қазіргі балалар басылымдарын тығырыққа тіреп отырған жәйт аз емес. Солардың ішінде ең маңыздысы – олардың таралымы мен оқылуы. Біз неге соншама қаржы шығарып, маңдай терімізді төгіп шығарған газет-журналдарымызды балаларға оқыта алмай жатырмыз? Жағдайдың бұлай болуына кім кінәлі? Әрине, біз бас салып заман үрдісін кінәлай бастаймыз. Рас, қазір тәрбие ісіне қатысты көп мәселе өміріміздің бір бөлшегіне айналып кеткен қалта телефоны, әртүрлі гаджеттер мен смартфондардың кесірінен қолымыздан сусып шығып кетті. Мектептен тыс уақытта балаларымызды спорт, кітап, газет-журналдар, өнер үйірмелері емес, сол қалта телефондары тәрбиелеп жатыр. Оның бала болашағына қаншалықты қауіпті екенін сезініп жатқан ата-ана өте аз. Олар ертең баласының миы уланып, соқыр немесе жарымжан болып қалатынын неге ойламайды? Қазір ата-аналар түгелге жуық балаларына кітап, газет-журнал оқытып, содан түсінгенін сұрап, оның зейін-зердесін, ой-өрісін ашып, тілін ұстартудың орнына қолына телефонын ұстап, бір бұрышта өзімен-өзі тыныш отырғанын қалайды. Одан баласы не көріп, не үйреніп отырғанында да шаруасы болмайды… 1970 – 1980 жылдары жоғарыдағы төрт басылымның әрқайсысы 200-300 мың таралыммен тарайтын. Сол кездерде Алматыда жалғыз қазақ мектебі болды. Еліміздегі қазақ мектептерінің саны да екі мыңның айналасында еді. Еліміздегі қазақтың саны 5-6 миллионнан аспайтын. Ал қазір бір Алматыдағы қазақ мектептерінің саны 200-ге таяп қалды. Жалпы қазақ мектептерінің саны 6-7 мыңға жетті. Қазақтың саны да екі-үш есе өсті. Жаңағы басылымдарымыз қазір алды 11 мың, арты 3 мың данамен жарық көруде. Салыстырмалы түрде қарасақ, соңғы 30 жылда таралым пәленбай есеге өсудің орнына 80 пайызға төмендеп кеткен. Қандай кереғарлық! Қандай келеңсіз нәрсе!
Балалар басылымдарының таралымын көбейту үшін әр басылым мектептермен тығыз жұмыс істеуі керек. Редакция. Ұстаз. Ата-ана. Осы үш таған бір-бірімен тіл табысып, жұмыс істегенде ғана іс оңалуға тиіс. Әрине, бұл тұрғыда Оқу-ағарту министрлігінен бастап жергілікті жерлердегі оқу-ағарту мекемелері міндетті түрде бізге қол ұшын созғаны керек.
Алматы қаласында Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева мен Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев балалар басылымдарының басшыларымен арнайы кездесіп, жоғарыдағы мәселелер жөнінде келелі әңгіме қозғалды. Біз оған қатты қуандық. Қос министрге алғысымыз шексіз. Енді сол әңгімеден үлкен нәтиже күтеміз және соған белсене атсалысамыз деп ойлаймын.
Есей Жеңісұлы:
– Қазақ қоғамы қазір кітап оқудан қалды. Кітап оқымайтын адамның ойы қасаң, тілі жұтаң, қиялы кедей, мінезі дөрекі. Бұрын балалар кітап оқып, соның кейіпкерлерінің әлемін ойдан мүсіндеп жүретін еді. Қазір бәрі көз алдында: бәрін бала үшін ТикТок, Инстаграм, ВК істейді. Ең жаманы, әлеуметтік желіге алданып жүрген жас ешқашан өзін қор санамайды, рухани дүниесінің кетіліп, күн санап тіршілік құлы болып жатқанын сезінуден қалады. Ата-ана кінәлі дейін десем, қазір кітап оқитын ата-ана да жоқ. Өзі оқымағасын, баласына не ұсына алсын? Жақында «Әліппе» оқулығына енген Ертай Ашықбаевтың бір өлеңі әлеужеліде қызу талқыланды. Автор онда қазіргі баланың телефонға байланғанын, басқа ештеңе қызықтырмайтынын, ата-анасының тілін алмайтынын, мектеп тапсырмасын орындамайтынын бірінші жақтан баяндайды. Осыны видеоға түсіріп тұрған адам (жас жігіт, әлде жас әке): «Неге телефоннан бас тарт, кітап оқы деп айтпайды?» – деп кітап құрастырушыларды бір, өлең авторын бір кінәлайды. Міне, қазіргі біздің өлең-тақпақ түсінуіміз осы деңгейде. Олардың ойынша, қазіргі қаламгер отырып алып ақыл айтумен айналысуға тиіс. «Кітап оқы, телефон көрме», «сабақ орында, телефонды таста». Сонда оқырманның өзінің қорытуы қайда қалды? Біз қатты шегініп кеттік, өкініштісі сол.
Бейсенкүл Нарымбетова:
– Біраз бұрын балалар басылымының оқылмауының себебін анықтау мақсатымен «Қазпошта» каталогын зерттедім. «Қазпош­таның» каталогында қазақ балалар басылымының 15-20 данасын ғана көресіз. Ал одан екі есе көп орыс тіліндегі басылымдар бар екенін байқадым. Ол бізге Ресейден келетін газет-журналдар. Демек, қазақ балаларының аталған газет-журналдарға жазылып жүргені анық.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Баспасөзге жазылу, ең әуелі баланың қосымша білім алуына, әдеби, танымдық, ақпараттық мағлұматтарын арттыру үшін керек. Оқушы ата-анасының, ұстаздарының айтқанымен ғана шектеледі. Онан асса көшеден, теледидардан естіген мәліметтерімен өмір сүреді. Сондықтан газет-журналдан оқу тың дүниелер болатындықтан, оның көзқарасына, танымына, біліміне ықпал жасайды. Оқушы осы тұрғыдан баспасөзге жазылғаны жөн. Осы мақсат орындалған соң онан ары екінші мақсаттың ұшы қылтияды. Ол бейім­ділігі бар баланың шығармашылық қызығушылығын арттырады. Оқушы жазылған дүниелерден шабыт алып, ой түйіп, өзі де жазғысы, ойын айтқысы келеді. Осылайша, қалам алып, қағаз шимайлайды. Жазу-сызу деген содан кейін барып қалыптасады. Бүгінгі арамыздағы жазатын аға буынның көбі күні кеше балалар басылымын оқығандар, алғашқы туындыларын сол басылымдарға жолдағандар. Ендеше, балалар шығармашылығын дамытудың бастауы баспасөзге жазылудан басталады.
Мағира Қожахметова:
– Қазір балалар тек қана көреді, оқымайды, яғни ойланбайды. Тіпті қандай тақпақ, ертегі, жұмбақ, жаңылтпаш, тағы басқа жанр түрлерін де безендіруі арқылы ғана қабылдайды. Бүкіл салмақ көзге түсіп, жүйкелері тез жұқаруда. Баспасөзге баулудың маңызы өз алдына, бұған қоса енді баланың естіп, тыңдауына мүмкіндік жасау керек. Газет, журналдарда жарияланған дүниелерді мәнерлеп оқуға, дауыс ырғағына мән бергізіп, кішігірім сахналық қойылымға өздерінің қызығушылығын оятқан жөн.
Ольга Рыбкина:
– «Дружные ребята» газеті мектеп кезеңіндегі оқушы балаларға арналған басылым. Бала деген үйде не көрсе, ұшқанда соны ілетін құс сияқты. Сондықтан, баланың жақсы адам болып қалыптасып, білімді, тәрбиелі азамат болып өсуі үшін ең алдымен ата-аналар, кейін мұғалімдер оқу мәдениетіне баулуы керек деп ойлаймын.
Жадыра Нармахан:
– Баланы оқыту үшін алдымен ата-­ананың өзі оқуы керек. Жалпы психолог мамандар «баланың оқу дағдысы 9 жасқа дейін қалыптасады» дейді. Яғни алты жасынан бала әріп таныса, сол кезден бастап ата-ана баласымен бірге оқиды. Өзіңіз еске алыңыз­шы, мектепке алғаш барғанда ата-­анамыз, аға-әпкеміз бізбен бірге тақпақ жаттап, бірге санап, бірге буынға бөліп немесе минутқа санап оқытқан жоқ па… Бала өздігінен оқи бастағанда, бірден оның оқуына көңіл бөлуді қояды. Отбасында үлкендердің (ата-әжесі, ата-анасы, аға-әпкесі, жеңгесі т.б.) оқып жатқанын көрсе, бала да ары қарай өздігінен оқи береді. Байқағаным, көп ата-ана баладан оқуды ауызша ғана талап етеді. Бала көргенін істейді. «Газет-журнал, кітап оқы, ертең сен мына түріңмен қандай адам боласың?!» деп қойып, ата-ана өзі телефонға немесе теледидарға үңіліп отырса, бала оқиды деп ойлайсыз ба? «Әке-шешем оқымаса да нанын тауып жүр ғой, мен де далада қалмаспын» деп ойлайды. Өз басым бауырларымның балаларын оқыту үшін түрлі тәжірибелер жасап тұрамын. Олардың көзінше смартфонға тәуелді екенімді көрсетпеймін. Қайбір жылы 1-сыныпты бітірген жиенім Мейіржан Жылқыбай деген балалар жазушысының «Тауға саяхат» деген 39 беттік повесін жатқа оқып жүрді. Біріншіден, оның алғашқы оқыған шығармасы өзіне қызық болды. Сосын күніге жиеніммен сөйлескенде, шығармадағы кейіпкерлердің тілінде сөйлестік. Бірде бала қораз Айдар, бірде оның қарындасы Үрпек, бірде маңғаз мысық Мими, бірде аңқау күшік Домалақ болатынбыз. Хәрри Поттерді оқығанда да жақсы әдіс тауып алдық. Үйдің қоңырауын басқанда, «Құпия сөз қандай?» дейміз. Кітаптың әр томында факультеттің есігінен кіретін құпия сөз ауысып отырады. Мысалы, бірінші томда есікке кіру құпиясөзі «шошқа тұмсық» болса, басқа томдарда ол өзгеріп отырады.
– Президент айтқан ұлттың жаңа болмысын, жаңа сапасын қалыптастыру үшін ең бірінші ғасырдан-ғасырға келе жатқан ұлттық санамыз бен ұлттық әдет-ғұрпымызды қал­пына келтіріп, жастардың бойы­на сіңіруіміз керек. Бас редактор ретінде қандай тақырыпты көбірек жаңғыртуға ден қоясыз?
Дүйсен Мағлұмов:
– Салт-дәстүр, әдет-ғұрпынан айырылған ұлт өзінің бет-бейнесін жоғалтары айдан анық. Бұл ретте «Балдырған» журналы бұған дейін «Халықтық салт-дәстүрлер» деген айдар жүргізіп келді. Онда оқиғалы көркем әңгімелер арқылы көптеген дүниелер айтылды. Оқырман оларды жақсы қабылдады. Сондай-ақ балаларды көп нәрседен сақтандыратын ырымдар мен тыйымдарымызды да біз үзбей өлең-тақпақ түрінде, прозалық шығармалар арқылы да жиі жариялап отырамыз. Қазақ балалары ата-бабадан бізге баға жетпес асыл қазынамыз – салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыздан бір адым да алшақтамауы тиіс. Біз де мұны әрдайым есте ұстауға тырысамыз.
Бейсенкүл Нарымбетова:
– Тарихи сананы тәрбиелеу – өзекті мәселелердің бірі. Егер де ұлтта тарихи сана берік болса, басқа дінге, ағымға ілесіп кете бермес еді. Тарихи сана, ең алдымен, отбасы-ошақ қасыдан бастау алады. Тәрбие көзі – қазақ салт-дәстүрінде. Салт-дәстүрді тереңірек зерттеп, жаза беруіміз керек. Салт-дәстүріміз  біздің халықтың таңбасы.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып біздің айнымас құндылықтарымыз. Ол қазақтық қалып, ен-таңбамыз. Кейбіреуге ұнайды, кейбіреуге ұнамайды. Дегенмен біз оны «құрғақ» қалпында емес, әдеби формамен, әдеби кейіпкерлер арқылы ұсынсақ, этнографиялық тәсілдермен бере білсек, бала санасына қонады. Көркем әдебиеттің үлгісімен қызықты, таңғаларлық етіп бейнелеп берсек, бала бауыр басады. Өзіне керекті дүниені алады.
Ольга Рыбкина:
– «Дружные ребята» басылымында бірнеше жылдар бойы оқырман көзайы­мы болған айдарлар қатарында «Атамекен – ата-баба жері», «Шаңырақ» бар. Бұл айдарларда біз ата-бабаларымыздың мәдени, тарихи мұрасын паш етеміз.
Мағира Қожахметова:
– Мен балалардың сана-сезімінің жақсылыққа бағытталуын, іштерінде мүлгіген қандай да қабілетінің ашылуын, келешекте ешкімге жаутаңдамай тірлік кешуін көздеп, «Өзің жаса, өзің үйрен, өзің құрастыр, өзің ойлап тап, өзің жазған ертегі, өзің дайындаған ойыншық» тәрізді тақырыптарды қамтуға тырысамын. Ең соңында «журналды жасап дайындайтын өздерің сияқты балалар!» деп жазып қоямыз. 23 жылда көптеген оқушылар редколлегия мүшесі боп, белсене жұмыс істеді. Талай жас авторларымыз, кейіпкерлеріміз белгілі тұлғаларға айналды.
– Өкінішке қарай, ана тілінің бүгінгі мүшкіл халі кейбір аналардың бала тілін білмеуінен екені мәлім. Баланың ертегі, аңыз, мақал-мәтел, жұмбақ, батырлар жыры, дастан, салт-дәстүр сияқты құндылықтарға деген құмарлығын оятатын да үйдегі аналар. Ата-аналардың балаларына ертегі оқудың, өлеңнің мәнін ұғындырудың мәніне тоқталайықшы…
Есей Жеңісұлы:
– Қазіргі ата-ана баласына ертегі айта алмайды. Өйткені өзі оқымайды. Батырлар жыры, ғашықтық дастандар деген «ауыр артиллерияны» айтпай-ақ қояйық, қазір ­ата-әке-бала үштігі өлең дегенді тақпақ деп біледі, жұмбақ жасырмайды, жындының ісі санайды, мақалдап емес, балағаттап сөйлейді. Жас ана сәбиін қазіргі трендтегі шала әндермен жұбатады. Одан қалса, сүре қосып қояды. Ұлттық құндылықтарды күйттейтіндер тым аз. Қандай қоғамда, қандай халықтың сипатында күн кешіп жатқанын түсінетіндер сирек.
Бейсенкүл Нарымбетова:
– 2023 жылы Түркістанда орналасқан Фараб кітапханасының қолдауымен әріптес­тік қатынаста 17 ауданды аралап шықтым. Ұйымдастырылған байқаудың бірінші кезеңінде 7-14 жас аралығындағы балаларға «Газет-журнал деген не?» деген қарапайым сұрақ қойдым. «Білмейміз, кітап па?» дегені өзіме қатты әсер берді, соққы болып тиді. Егер ата-аналар, үлкендер газет-журналдың қандай рухани білім қазына екенін түсіндірмей, көрсетпей жатсақ, кінә өзімізден болғаны ғой. Осы тұрғыда мемлекет тарапынан қолдау көрсетіліп, өскелең жас ұрпаққа технологиялық құрал тілін қазақшаландыру мәселесі шешілуіге тиіс. Сондай-ақ әр қазақ баласының ата-анасы, аға буын ұлт болып сақталып қалудың амалын ойластыруы керек.
Балаға балалар басылымы туралы ата-­ана, мектептегі мұғалімдер айтпаса, олар оны қайдан біледі? Тым болмағанда «Бір мектепке бір балалар басылымы» деген жобаны қолға алайық» деген ұсыныс айтқым келеді. Балалардың дамуымен, шығармашылығымен айналысатын ұйымдарды біріктіріп қауымдастық ашсақ. Сол қауымдас­тық арқылы балаларға қазақтілді контентті даярласақ. Баланың тәрбиесі – еліміздегі әрбір ата-ананың міндеті.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Біздің тіліміз – Ата тілі емес, Ана тілі. Осыдан-ақ көретініміз баланың тілі, мінезі, сыр-сипаты ананың сөзімен, ананың ісімен қалыптасады. Тіл арқылы күллі ұлттық құндылықтар, ұлттық мінез, дініміз, дүниетанымымыз қалыптасады. Тіл бөлек болған соң, мінез де бөлек болады. Бүгінгі қоғамда бала тәрбиесінен бұрын ата-ана тәрбиесін қолға алу керек. Өзі ұлттың тілін білмейтін ата-ана баласына қайтіп ертегі айтып бермекші? Өлеңнің, көркем сөздің, мақал-мәтелдің мәнін білу үшін ол ана тілімен сусындаған болуы керек. Ал ана тілінен алыс өскен буыннан қайыр жоқ.
Жадыра Нармахан:
– Аналардың өз тілінде сөйлеуі өте маңыз­ды. Ана қай тілде сөйлесе, бала да сол тілде сөйлейді. Қаладағы көпқабатты үйдің ауласына шықсаңыз болды, бұл сөзді басқаша дәлелдеудің қажеті де жоқ. Әлбетте, қазақша сөйлеу ауылдан келген қазақтың тілі ғана деп қабылдайтындар бар. Кеше ғана ауылдан келген қыз-жігіттердің тілін бұрап, басқа тілде шүлдірлеп жүргеніне қаным қайнайды. Алматыда тұрып жатқаныма 16 жылдан асыпты. Кез келген мекемеге барғанда қазақша сөйлеп, қазақша қызмет көрсетуін талап етемін. Бірақ ол байбаламға ұласып кетпеуі керек. Бәрі мәдениетті түрде жүзеге асқаны дұрыс. Сосын заманауи киінген, өзін күтіп жүретін қазақтың әдемі қыздары өз тілін құрметтеп жүрсе, онда қазақ тілі көштен қалмайды, орысша айтқанда, «модный тілге» айналады. Ұлтты ұлт ретінде сақтайтын тілі мен салт-дәстүрі ғана.
Ольга Рыбкина:
– Ертегілер – кез келген ұлттың тарихи құнды мұрасы. Ересек адамдар бала кезінде құлағына сіңген аңыз әңгімелерді, хикаят, жыр дастандарды әлі күнге дейін есіне сақтап келеді. Бұл отбасылық құндылық болып қана қоймай, ұлттық дәстүрді жаңғыртатын іс те.
Мағира Қожахметова:
– Аналардың, әжелердің ана тілінде сөйлемеуінен бұл мәселе күрделене түсуде.
– Балалар контенті даму үшін қандай істер атқарылуы керек?
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Бұл мәселе Мәдениет және ақпарат, Оқу-ағарту министрлігінің бірлескен отырысында тереңінен қаузалды. Сондағы айтылған сөздер түгелімен жүзеге асса, біраз мәселелер шешімін табатыны анық. Балалар әдебиетінде үлкен тоқырау бар. Қазақтілді контентті дамытудың жолдарын қарастыру үшін де, дамыту үшін де бірінші озық идея керек. Екіншіден, өнім дайындау үшін қыр­уар қаржы қажет. Біздер «Өртке қарсы өрт қою» тәсілімен ғана кездескен кедергіні жеңе аламыз.
Есей Жеңісұлы:
– Ұлт болып жұмылу керек. Салалық министрліктен бастап,  балабақшаға дейін бірігуге тиіс. Бүкіл әлем көз алмай көретін YouTube желісінде қазақ балаларына арналған әндер, мультфильмдер тым аз. Қазіргі балақай «Синий трактормен» және Никита мен Владпен өсіп жатыр. Ата-анасы тілі орысша шүлдірлеп кеткен баласын түсінбейді, барлық жауапкершілікті мектепке жүктей салғысы келеді. Бір ғана «Балапан» арнасы бәріне жетпейді. Оны да бала 6-7 жастан кейін көрмей, сырт айнала береді.
Жадыра Нармахан:
– Өткенде бір кісі «немерелеріме оқытайын десем, дені дұрыс контент таппаймын» деп айтты. Бірақ өзі балалар басылымының бірде-біреуіне жазылмаған. Жазылмаса, оқымаса, жақсы контентті қайдан табады? Егер балаға арналған контент іздсеңіз, балаларға арналған басылымдарға жазылыңыз. Қаншама жақсы дүниелер шығып жатыр. Бірақ соны тұтынушылар көрмей қалады. Бәрі сол жазылмаудың салдары. Ал ютуб жобаларды көбейту үшін де қаржы, уақыт керек. Орысша, ағылшынша көп болса, ол шетелден келіп жатқан өнім. Ол тілдерде сөйлейтін халық пен қазақша сөйлейтін халықтың санына қарау керек. Сондықтан қазақша контент жасайтын әрбір адамды «жалғызым» деп қабылдап, мемлекет қаржыны аямауы тиіс. Әсіресе, балаларға арналған дүниелерге. Балаларға арналған контенттердің ұзақ мерзімді стратегия ретінде қарастырып, контенттің таралуына қаржы бөлу қажет.
Ольга Рыбкина:
– Балалар контентін алға бастыру үшін «Жас Қыран», «Жас Ұлан» сынды ұйымдарға назар аударып, байланыс орнатуымыз керек. Мектеп оқушылары кіретін бұл ұйымдардың республикалық, халықаралық деңгейдегі байқауларға жиі қатысуын бақылау қажет. Білім мен ғылымға бағытталған, дәл балалардың танымына сай сайттарды ойлап табу керек деп санаймын.
– «Ең байқампаз халық – балалар, сосын суретшілер» деген тәмсіл бар. Балалардың көңілін аулау һәм аудару үшін қандай шығармашылық қабілеттеріңізді іске қосып, жазуға қай қырыңыздан келесіз? Тұрақты айдарларыңыз қандай?
Есей Жеңісұлы:
– Біздің журнал жоғары сынып оқушыларына арналғандықтан, түрлі әдеби байқау­лар мен викториналарды, сауалнамаларды жиі ұйымдастыруға тырысамыз. «Редакция тапсырмасы» деген арнайы айдарымыз бар. Онда балалар Алаш қайраткерлерінің публицистикалық мұрасын, қазақ ақындарының өлеңдерін, әлемдік кескіндеме өнерінің жауһар үлгілерін талдайды. «Жас қалам», «Дүбір» айдарлары аясында жас ақындар мен жазушылардың шығармалары тұрақты жарияланады. «Бәріне жауаптымын», «Танимысың сен мені», «Өзіңе сен» айдарлары арқылы балалардың азаматтық, шығармашылық келбетін ашып көрсетуге талпыныс жасап келеміз.
Бейсенкүл Нарымбетова:
– Назар аударатын ең бірінші дүние – баланың қызығушылығы. Баланың ой-өрісін кеңейтетін материалдарды баланың деңгейіне сай етіп беру. Балаға жасалған кез келген жақсы дүниенің үлкен нәтиже беретініне көзім жетті. Газет- журналдың құдіреті осы.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Балалардың шығармашылығын дамыту тұрғысында «Мөлдір бұлақ» журналының жүзге жуық айдары бар. «Айтарым бар», «Жүйрік болсаң жетіп көр», «Өлеңге әркімнің ақ бар таласы», «Талаптың мініп тайына», «Балғын бояу», «Боямақ», «Сурет саламыз», «Елден хабар», «Ертегі айтамыз», «Комикс», «Балалық шаққа саяхат», «Ғылым-білім», «Ғибрат»… Осы тақырыптардың айналасында шығармалар беру арқылы балаларды қазақы ойлауға бейімдеу, ұлттық дүниетанымдарын қалыптастыруға бағыт беру. «Балаларға базарлық» айдарымен аға буынның шығармаларын берумен қатар, оқушылардың өз еңбектерін де жариялап отыру арқылы оларды шабыттандыру мақсатында жұмыс істеп келеміз.
Жадыра Нармахан:
– Қайбір жылы Әлия Бөпежанова апайы­мыз «Ақ желкен» журналында істеп жүргенімде: «Жадыра, журналдарың қызық, жақсы. Бірақ сендер әдебиет пен мәдениет тақырыбына көңіл бөліп, жаңа технология, жаратылыстану бағытын көп бермейсіңдер», – деп еді. Сол сөзге қатты ойланып қалдым. Қазір «Ұланда» негізінен барлық тақырыпты қамтуға тырысамыз. Газетте жыл бойы отызға жуық айдар тұрақты шығып тұрады. «Сенің замандасың» айдарында түрлі салада жетістікке жетіп жүрген оқушылар мен жастар, «Жүзден жүйрікте» байқаулардан, олимпиадалардан топ жарған балалар, «ІТ және инновация» айдарында жаңа технологияның тілін тапқандар, «Өнертапқышта» түрлі жобалар жасап жүргендер, «Жырақтан білім іздесең» айдарында шетелде қалай оқуға болады, ол жақтағы өмір қандай деген сұрақтарға жауап береміз. «Жеті жұрттың тілін білде» полиглоттарды сөйлетеміз. «Сырсандық», «Балаларға базарлық», «Рауан» жас әдебиетшілер клубы», «Ақсарай», «Өнерлінің өрісі кең» айдарлары әдебиет пен өнерге арналған. «Толағай» спорт клубында спорт және спортшылар туралы нөмір сайын үзбей беруге тырысамыз. ТОШ – танымдық ойындар шаңырағын да үзгіміз келмейді. «Өздерің жазған хаттардан», «Балғын бояу», «Жауқазын» айдарларымен балалардың шығармашылығы нөмір сайын беріліп тұрады.
Ольга Рыбкина:
– «Дружные ребята» газетінің электронды поштасына балалардан әртүрлі сарындағы хаттар келеді. Біреуі әкесімен алғаш жауған қардан тұрғызған аққаласы туралы баяндаса, екіншісі әжесімен кітапхананың үздік оқырманы атанғандары жайлы жазады. Балалар естеліктерін айтады. Әр бала талантты ғой. Бұған ешкімнің шүбәсі жоқ. Ал тұрақты айдарларға: «Бөлме жаңалықтары», «Таңғажайып аңдардың өмірін» атауға болады.
Мағира Қожахметова:
– Бұған дейін басылым бүлдіршіндердің логикалық ойлау қабілетіне ықпал етсе, ендігі тұста бұған қоса талант пен еңбектерінің көл-көсір пайда беретінін түсініп, көз ілеспес жылдамдықпен дамыған ғылым мен техника тізгінін ұстауға дайын болуын көздейді. Маңызы зор бұл мәселенің астарында ана тілі, ел, жер тарихы, патриоттық рух, отансүйгіш, ұлтжандылық, имандылық қасиеттері өз-өзінен шешіле беретіні айтпаса да түсінікті.Тұрақты айдарлар: «Қолыңнан не келеді?», «Өзің жазған ертегі», «Таңғал да таңғалдыр»,«Батыр бабаңмен таныс», «Ойна, ойла», «Біздің жас тілшілеріміз», «Сенің сиқырлы әлемің», «Оқушы ұсынған жоба», «Оқушы ашқан жаңалық», «Балаларға базарлық», «Тәрбиеші тәжірибесімен бөліседі», «Мектебіңде не жаңалық?», «Сәт сапар!», «Тұсаукесер», «Көрген түсіңе мән бер».
– Сіздерде негізгі респонденттер – балалар. Балалардың хаттарын өңдеп-дайын­дау – инемен құдық қазғандай екенін өздеріңізге айдан анық. Оған кез келген маман төтеп бере алмайтыны рас. Төзім, шыдам, мейірім керек.
Дүйсен Мағлұмов:
– Кез келген басылым ең бірінші өзінің оқырманына арқа сүйейтіні белгілі. «Балдырған» да оқырманымен тығыз байланыста. Күн сайын біздің электрондық поштамызға балалардан, ата-аналардан, ұстаздардан он-он бес хат келіп жатады. Конвертпен келетіндері тағы бар. Жалпы алғанда, жыл бойы біз оқырманнан 3 мыңға жуық хат аламыз. Редакция қызметкерлері ол хаттың бір де біреуін көзден таса қалдырмайды. Жарамайтындарына жауап жазады, жарағандарын өңдеп, журналға жариялауға ұсынады. Хаттардың мазмұны әртүрлі. Көбі балалардың шығармашылығы. Өлең, әңгіме, ертегі деген сияқ­ты. Ал ең көп келетін хат – балалардың өз қолымен түрлі-түсті етіп салған суреттері. Біз балалардың сурет өнеріне деген талабын қолдап, әр нөмір сайын бір немесе екі бетке сондай суреттерді жариялауға тырысамыз.
Есей Жеңісұлы:
– Қазір балалар хатты өте аз жазады. Осыдан он жыл бұрын хат қаптап келетін еді. Бұл бірінші сұрақтың да жауабы сияқ­ты. Қазіргі балалар дұрыстап хат жазуға да шорқақ. Келген хаттың ішінен бір дәнек болса да байқауға тырысамыз. «Ақ желкенге» келген хаттардың жауапсыз қалғаны жоқ, бәрін мейлінше пайдалануға ұмтыламыз.
Бейсенкүл Нарымбетова:
– Жазу мәдениеті қалыптасуы қажет. Баспасөз бетінде өзінің жазғанын көрген оқушының қуаныш эмоциясын көрсеңіз, бойыңызда бір серпіліс пайда болады.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Балаларға арналған журнал болған соң оқушылардың жұмыстарын алдыңғы орынға шығарамыз. «Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» деп, осы балалардың арасынан жазуға бейімі бар, айтар ойы алға басар талапкерлерді сұрыптап журналдың жас тілшісі ретінде қабылдап, оларды баулып, жазғандарына мән беріп көрсетіп отырамыз. Ондай жас тілшілер сол талабы бойынша ЖОО-ның журналистика мамандығына түсіп кетіп жатады.
Қымбат Әбілдәқызы:
– Балалар басылымында жұмысты біліп, қызығып істейтін жас маман жоқ. Жұмыс іздеп келгендерге баланы қайтсем оқытуға «тоқтатамын» деп, ай сайынғы 36 бетті қайта-қайта шұқылап, инемен құдық қазғандай бейнетпен істейтін біздің қызмет ұнамайды. Абыройымызды сыйлағанымен, тұрмысымызға, табысымызға қызықтыра алмаймыз. «Барлық қатені де өзіңіз түзейсіз бе?» деп көзі бақырайып, қашып кеткендер де кездескен.
Ольга Рыбкина:
– Балалар басылымында істегендіктен, ең бірінші, жұмысқа деген тиянақтылық, төзімділік, ерік-жігер керек болады. Егер де бала белгілі бір мақаласын газетте жарық көруін қаласа, біз оған қол ұшын созуымыз қажет. Ең қиыны – бастау. Балаға бағыт-бағдар, кеңес керек.
Мағира Қожахметова:
– Мен үшін журналдың әрбір авторы, әрбір кейіпкерінің орны ерекше. Жазған-сыз­ғандарына, конвертіне шейін мұқият сақтаймын, кейінгі кезде бәрі электронды нұсқада, технология дамыған, байланыс, жұмыс істеу тәсілі де басқаша. Балалардың білімге ынтасы, ниеті ғана өзгермеген, сол баяғыдай жазуға, өнерге құштар.
– Балалар басылымы интернет басылымдармен бәсекелесе ала ма?
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Бәсекеге түсіп жатқан жоқпыз. Басқалардың жағдайы да шамалы болуы керек. Біздің «Мөлдір бұлақтың» әлеуметтік желідегі белсенділігі төмен. Интернет әлемі үсті-үстіне тоғытып, тасқын-сеңіне көміп кетеді. Оған бәсекелес болу үшін немесе оны жеңу үшін техникалық шеберлік жеткіліксіз. Ол үшін қыруар қаржы, экономикалық қуат­тылық керек. Біздің журналдың жазылу тиражы өзін шығаруға жетпейді. Басылған дүниелерге қаламақы беру, суретшілерге ақы төлеу, көркемдік элементтерді көбейту үшін қып-қызыл ақша жұмсауға тура келеді. Ал министрлік пен облыстардан алатын тендеріміз сол мемлекеттік тапсырысты орындауға зорға жетеді. Сондықтан интернет әлеміндегі бәсекелестікке ұмтылу жеңіл емес.
Жадыра Нармахан:
– Шыны керек, балаларға жазатын автор аз. Көбі – жасы үлкен кісілер. Ал жастар жазсын десек, онда авторларға қаламақыны жақсы төлеуіміз керек. Жастар қаламақы болмаса жазбайды. Газеттің бір бетіне шыққан дүниеге ары кетсе, 7-8 мың теңге ғана төлей аламыз. Онда да газеттің штатында істейтін адамдардың қаламақысынан үнемдеп төлейміз. Ал бас редактор мен орынбасары мүлде қаламақы алмайды. Оның үстіне көбі балаларға жазуды қиынсынады. «Немереңіз оқитын бірдеңе жазыңызшы», «әке атандың ғой, балаңа арнап бірдеңе жазшы» деп жүреміз. Ақын-жазушыларды газетке тартқанда бізде осындай мәселелер бар.
Мағира Қожахметова:
– Қайдағы бәсеке, балалар басылымы ғана емес, жалпы газет, журналдың дәуірі интернеттің көлеңкесінде қалып барады. Күні кешеге шейін журналистиканың патшайымындай сезінген өзіме осы саланың соңғы қара жұмысшысындай қарап үрейленемін. Соған қарамастан, ұзақ жылдар бойы «Балбұлақ» пен «Дертке дауаны» шығарып келемін. Тіпті журналистердің атақты эстрадалық әншілердей танымал болуынан үміттеніп, тегін жұмыс істеудің «рахатына» бөленудемін.
– Балаларға арнап өлең, әңгіме жазатын авторларды қайдан табасыздар? Олар көбіне қандай тақырыпта жазады? Қазіргі балалар әдебиетінде қай тақырып жазылмай, қамтылмай, қалыс қалып жүр?
Дүйсен Мағлұмов:
– Балалар әдебиетінде екі түрлі ұғым бар. Ол – балаларға арнап жазу және балалардың өздері туралы жазу. Балалар тақырыбына қалам тербеп жүрген жазушылардың кейбірі осы жайды шатастырып жатады. Қазіргі балалар әдебиетіне балалардың өздері, солардың өмірі жайлы жазылған шығармалар ауадай қажет. «Балдырғанның» қазір отыздан астам тұрақты авторлары бар. Еліміздегі танымал балалар ақын-жазушылардың бәрі бізбен тікелей байланыста. Бізге жазып тұратын ұстаздар мен басқа мамандық иелері де бар. Авторлардың ішінде ақындар жағы басымдау. Әңгіме, ертегі жазатын жазушылар қатары сиреп бара жатқаны да қабырғамызға батады. «Қазіргі балалар әдебиетінде қандай тақырып қамтылмай қалып жатыр?» деген мәселе де күн тәртібінде. Бізде қазір бүгінгі күннің ертегі, әңгімелері жоқтың қасы. Балалардың ой-қиялын ұштап, тылсым дүниелердің құпиясын ашуға жетелейтін фантастикалық дүниелер мүлдем жазылмай жатыр. Қазіргі елдің көбі қалаға шоғырланып жатқан кезде қала балаларының да тыныс-тіршілігін көрсететін шығармалар жазылса екен деген арманымызды да орындау қиынға соғып тұр.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– 13 қаңтардағы дөңгелек үстелде «Балдырғанның» бас редакторы Дүйсен Мағлұмов «Балалар әдебиеті бойынша 70-ке жуық қаламгер бар» деп атап айтты. Олардың біразы Алматы мен Астанада, қалғандары елде. Өз аяғынан келген шығармаларға қарасақ, журналдың сапасы төмен, шығармасы сұйықтап кетеді. Сондықтан көбінде өзіміз іздеп тауып, хабарласамыз. Шығармасын алып басамыз. Халық жазушысы Смағұл Елубай аға айтқандай, «Бердібек Соқпақбаевтан кейін шынайы балалар шығармасын көре алмай жүрміз» дегендей, көркем прозадан жаңалық аз. Бірді-екілі роман-повестер бар. Балаларға лайық шағын әңгімелер мен ертегілер жазылмай жатыр. Оның да өзіндік себептері бар. Әуелі талантты қаламгерлердің аздығынан десек, онан соң жазушыға төленетін қаламақының жоқтығы, шабыттандырудың тапшылығы да басты себеп.
Қымбат Әбілдәқызы:
– «Бәріміздің илегеніміз – бір терінің пұшпағы» болғандықтан, жас ұрпаққа «Әділетті Қазақстан» санасын қалыптастыру әрқайсысымыздың азаматтық парызымыз. Білімді ұрпақ – мемлекеттің тірегі. Оларға негізгі және патриоттық тәрбиені отбасынан бастап қалыптастыруға да біз ұйытқы болуға тура келіп тұр. Қалай? Рес­публикалық телеарналардан «Ата-аналар сағатын» ұйымдастырсақ. Оқу-ағарту министрлігімен бірлесе отырып, елді аралап, жас ұрпақ тәрбиесінің өзектілігін түсіндірсек. «Бүгінгі бала – ертеңгі дана» болуы үшін оқыта тәрбиелеудің мәні зор екеніне көз жеткізіп, газет-журналдарға жазылу, кітап сатып алып оқыту, балаға мәңгілік азық, адамшылық асыл қазына болатынын ұқтырсақ. Білім және мектеп басшылары біздің жұмысымыздың өздеріне пайдалылығына зор маңыз берсе. Өйткені біз, газет-журнал редакторлары, нағыз ұстазға қолғанат әріптеспіз.
Ольга Рыбкина:
–Бүгінде мүйізі қарағайдай журналис_тер еңбек жолын осы «Дружные ребята» газетінен бастағанын айта өтейік. Оқырманмен күніге байланыстамыз.
Мағира Қожахметова:
– Әлгінде айтқанымдай, журналды жасап дайындайтын балалардың өздері. Белсенділік танытып, мақала, өлең, ертегі, салған суреттері жиі жарияланған оқушыларды редколлегия мүшесі етіп қосқанымыз талай баланың жолын ашты. Мұндай тәжірибе әлі де жалғасуда.
– Балалар басылымына жазылудың астарында – тіл мәселесі жатыр. Оған мемлекеттік деңгейде көңіл бөлінуі керек. Тіпті, тіл мәселесіне ұстаздар ғана емес ата-аналар көмекке келуі керек. Осы тұста мемлекеттік тараптан көрсетіліп жүрген қолдаудың бары не жоғын, анық-қанығын өздеріңізден білсек деп едік.
Есей Жеңісұлы:
– Балалар басылымдарына мемлекеттен қолдау бар, демек, тілімізге де қолдау бар. Ауызды қу шөппен сүрте беруге болмайды. Бірақ оқырман саны тым аз. Мектептерге кездесулерге бара қалсақ, балалардың өлеңді акцентпен, үндестік заңын мүлде сақтамай оқитынын көріп, қатты өкініп қаламыз. Ондай оқушылардың біздің ықтимал оқырманымыз емес екенін де бірден түсінеміз. Қоғамда отбасы-мектеп-қоғам үштігі тіл мәселесінде бас біріктірмесе, бәрі де бекер.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Тіл мәселесі – ұлттық негізгі белгісі болумен бірге шығармашылықтың кепілі. Тіл – отбасынан басталады. Онан ары көше мен мектепке барып тіреледі. Қазір ауызекі тіл қусырылып, құйрық-жалы қырқылып, кедейшілік көруде. Оқушылар үлкен әдеби еңбектерді түсінуді былай қойған да, оқулыққа енген шағын текст пен қысқа мәтіннің өзіне бойлап бара алмай жүр. Мұндайда тілді байытуға, көркемдік көкжиекті кеңейтуге кітап оқу көмекке келуге тиіс. Қоғамда кітап оқу ең төменгі деңгейге жетті. Қазір әр баланың, әр ата-ананың өз «әлемі» бар. Ол қолындағы телефоны, интернет әлемі. Қысқа-қысқа жүгіртпе жолдар мен ақпараттық жеңіл мәліметтерден аса алмай қалды. Көлемді, ауқымды, тереңдікке жетелейтін көркем әдебиетті оқу тоқырап тұр.
Жадыра Нармахан:
– Бізде мемлекеттің бір саясаты екіншісіне қарама-қарсы жүреді ғой. Мысалы, балаларға арнап ақша бөліп газет-журнал шығарады. Бірақ оның таралу тетігін дұрыс жолға қоймаған. Поштаға газетке жаздыруға барсаң, сағаттап кезек күтесің. Кезек күтіп тұруға кімнің уақыты бар қазір? Ал сол жазылған газет-журналың оқырманның қолына тию-тимеуі екіталай. Бір рет жазылған газетін алмаған оқырман келесі жылы жазылады дейсіз бе? Оқырманды түсінуге болады. Жазылды, алмады. Оған не үшін келесі жолы тағы да ақша шығындауы керек? Редакция қызметкерлері газет шығара ма, әлде әр үйдің есігін қағып газет-журнал тасып бере ме? Міне, мұның бәрі тілімізге жасалған қиянат.
Қымбат Әбілдәқызы:
– Біздің апта, ай сайын шығаратын қолына ұстатқан мерзімді басылымдарымыз сабаққа көмекші құрал емес пе? Талабымен танылып, «Айгөлекте» топ жарған балалар мектебінің атын шығарып, ұстазына бедел әперетінін тәжірибеден көріп отырмыз. Ал сол қатарға педагогикалық ұжымдар, мектептер мен балабақшалардың мұғалімдері мен тәрбиешілері неге қосылмайды? Мұғалім кітап оқымай, оқушы кітап оқымайды. Бұл менің қанатты сөзге айналған жан айқайым. Бүгінде республикадағы ЖОО-да 21 журналистика факультеті бар. Солардың біреуінде балалар басылымдарына маман даярланбайды. Оның зардабын бүгін-ақ көріп отырмыз. Сөз соңында екі бірдей министріміздің балалар шығармашылығы интеллигенциясымен кездесуі, жаңашыл, жанашыр көзқарастары, тілек-ұсыныстарымызды тыңдауы – бізге мол рухани шабыт берді. Сөзіміз жақсы, енді ісіміз де жақсы болса екен деген үміттеміз.
Мағира Қожахметова:
– «Балбұлақ» журналы шығып жүрген 23 жылдың соңғы он жеті жылында кейде бір, кейде екі, үш жыл аралатып, әйтеуір мемлекеттік қолдауға ие боламыз. Мәдениет және ақпарат министрлігінің Ақпарат комитетіне алғысымыз шексіз, әсіресе кейінгі кезде жүйелі түрде бізге назар аударуда.
– Балалар басылымының басты құндылығы неде жатыр?
Дүйсен Мағлұмов:
– Балалар басылымының басты құндылығы – оның балалар басылымы екенінде. Олар кез келген ата-ана мен ұстазға баға жетпес көмекші құрал емес пе?! Балалар газет-журналдарында жарияланатын әрбір дүние алдымен баланың тілін жетілдіреді, санасына сәуле түсіреді, рухани азық береді, білім-ғылымға жетелейді, тәлім-тәрбие үйретеді. Бізге бұдан асқан қандай құндылық қажет?!
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Балалар басылымының басты құндылығы – ұрпақ тәрбиесі. Басылым оларға негізгі білім беруге міндетті емес. Басылымның міндеті – оқушылардың дүниетанымын арттыру, көзқарасын көркейту, ойлау жүйесін өсіру. Ортасын, айналасын, жасап отырған қоғамды тануға, адамдармен қарым-қатынасты игеруге баулу. Осылайша, ұлттық және адамзаттық құндылықтарды меңгеруге жетелеу.
Ольга Рыбкина:
– «Дружные ребята» газетінен өзінің мақаласын көрген бала қуаныштан секіріп ата-анасына, ата-әжесіне барып хабарлайды. Ал мектептегі мұғалімдер баланың жетістігін көріп, кезекті тапсырмасын береді. Осылайша, балада ойлау, талдау жүзеге қалыптасады. Әлбетте, ол бала журналист болмаса да, бұл тәжірибе өмір атты даңғыл жолда керек болары сөзсіз.
Мағира Қожахметова:
– Алды 90, соңы 20 жылға толған «Ұлан», «Балдырған», «Ақ желкен», «Айгөлек», «Мөлдір бұлақ», «Бала би» басылымдарының тұтастай ұрпақ өкілдерін тәрбиелеуге қосқан үлесі зор. Кешегі балақай, жас тілші, жас кейіпкерлерінің бүгін ел игілігіне адал қызмет етіп, тұлға ретінде қалыптасқанын аталған басылым басшылары мақтан тұтса керек. Балалар басылымының және бір құндылығының көрінісі ғой бұл. Осыдан айырылмау үшін бұрын талай рет қайталағанымдай, әр мектеп, әр кітапхана, әр балабақшаға балалар басылымдарына жазылуға жергілікті билік қаржы бөлуі қажет. Жас ұрпақтың рухани келбетін қалыптастырып, интеллектуалдық сұранысын айқындау мақсатында міндеттеу әдісін қолдану керек деп есептеймін.
– Жас бала ең әуелі қолына алған кітаптың мұқабасына қарайд. Бала сезімі – бұла сезім. Осы тұста дизайнердің атқаратын жұмысына және жүрекжарған туындыны бала жүрегіне жеткізе білу өнеріне тоқталсаңыз.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Журналдың мұқабасынан бастап, ішкі безендірілуі де, балалар кітабының көркемдігі де бірінші қабілетті суретшіге, бүгінгі тілмен айтқанда, дизайнерге байланысты. Оқыған маман, таңдаулы безендірушілер табылады. Ал оған әр редакцияның қаржылық мүмкіндігі жете ме? Анығы жұмысқа қаламақы төленуі керек. Сонда ғана жұмыс сапалы болады. Бүгінде көп санды басылымдар интернеттен дайын өнімдерді алып береді. Ол журналдың тартымдылығына нұқсан келтіреді. Балалар басылымына мемлекеттік тікелей қолдау болмаған соң, үпі-тәпі күн кешігіп жатыр. Ол өз кезегінде басылымның кең таралуы мен құнына әсерін тигізіп келеді.
Жадыра Нармахан:
– Әрине, балалар басылымы көркемсуретті болуы керек. Мәтіннен гөрі суреттің көбірек болғаны жақсы. Ол оқуды да жеңілтеді. Суреті көп болып тұрса, бала санасы: «мына жерде аз ғана мәтін екен, тез оқып тастаймын» деп алданып қалады. Алайда қазір біздің газетімізде фотограф та, суретші-иллюстратор да жоқ. Бұл біздің үлкен минусымыз. Болашақта жағдай түзеліп жатса, сондай мамандар алғымыз келеді.
Ольга Рыбкина:
– Газет дизайнына ерекше көңіл бөлеміз. Бізде ертегілер мен өлеңдерді сурет арқылы әрлеуде өнер студияларында тәлім алатын суретшілер көмектеседі. Дизайнер коллаждар жасайды, жас авторлардың жазбаша шығармашылығын жобалаумен айналысады
– Тағы бір мәселе — «Қазпошта» жұмысы сын көтермейді» деген мәлімдемеге тоқталсақ. Оқырманнан «мерзімді басылымдарға жазылдық, уақытында келмейді, қолымызға алмадық» деген хат-хабарламалар қаншалықты жиі келіп тұрады?
Есей Жеңісұлы:
– Ондай хат-хабарлардан соңғы 15-20 жылда бір күн босап көрген емеспіз. Шын мәнінде, біз пошта қызметінің орайсыздығынан оқырманымыздың басым бөлігінен айырылып жатырмыз. Алматының өзінде журналдарды топтап, бес-алты айда бір-ақ әкелетін бөлімшелер бар. Іргедегі Қаскелеңге тіпті апармай қойып, ақын ағамыз «енді сенің журналыңа жазылмаймыз» дегенін де естідік. Осы сала бір бас көтермей қойды.
Дәулетбек Байтұрсынұлы:
– Айта берсек, сөз көп. «Қазпошта» қыз­меті газет-журналдың таралуы мен оқыр­ман қолына жетуіне тікелей қатысы бар мекеме. Біздер өнімді өндірген соң оның таралуына «Қазпошта» жауап беруі керек. Өйткені олар сол үшін жазылудан түскен ақшаның белгілі бөлігін «қызметі» үшін алады. Алайда олардың қызметі сын көтермейді. Тіпті жазылатын кезде де әртүрлі сылтаулар айту арқылы жазылушылардың жүйкесіне тиіп кедергі келтіреді. Жазуға қойылған қызметкерлер оқырманды бері тартудан гөрі, ары итереді. Ал сөйтіп жүріп жазылды дейік, енді журналды тұтынушының қолына тигізу мәселесі тіпті күрделі. Мысалы, Мен Алматы облысы, Талғар ауданы, Қызыл қайрат ауылында тұрамын. 4-5 газет-журналға жазылдым. Үйдің мекенжайы көрсетілген. Алайда газет-журналды үйіме әкеліп бермейді. Барып сұрап едім, «Бізде хат, газет тарататын почтальон жоқ. Ондай штатты қысқартып тастаған. Сондықтан бөлімшеге келіп өзіңіз алып тұрасыз» деді. Міне, Алматының түбіндегі ауылдың жағдайы осы. Сонда Қазақстанның өзге аймақтарындағы почта қызметінің жағдайын шамалай беріңіз. Жетпей қалған, жоғалып кеткен, бармай қалған журналдар туралы редакциямызға жазылушылардан арыз көп түседі. Осындай нашар қызметтің кедергісін көрген оқырман келесі жолы жазылудан бас тартады.
Мағира Қожахметова:
– «Қазпоштаның» кей бөлімшелерінде «каталог жоқ, жаздыра алмаймыз» деп, толып жатқан талап қойып, «ИИН керек», «телефоны керек», тағы басқа сылтаумен қайтарып жібереді адамдарды. Газет, журналдарға жаздыру үшін бөлек терезе ашудың орнына ұзақсонар кезекке тұрғызады. Шұғыл түрде бұлардың жұмыс істеу тетігін өзгерту шараларын жасау қажет.

Дөңгелек үстелді жүргізген
Бағдат Сұлтанқызы

anatili.kazgazeta.kz