«Өміріміз жазуға емес, жазуымыз өмірге айналсын»

Нұрбек Нұржанұлы – балалар жазушысы. Республикалық «Ер Төстік әдеби» байқауының проза жанры бойынша 1 орын жүлдегері. Поэзиялық жинақтардың авторы. Шығармалары республикалық газет-журналдарда жарық көрген. Қазіргі таңда «Қазақ университеті» газетінің тілшісі.

«Кейінгі кездері бір ұққаным: жазу – ол ғибадат. Жазу – өзіңді тану арқылы ғаламды ұғыну». Нұрбек Нұржанұлы

– Фэнтези – халық ауыз әдебиетінің заңды жалғасы. Қазақ халық ауыз әдебиетіндегі қиял-ғажайып ертегілердің бәрі фэнтези жанрына жатады. Бірақ кейбір әдебиеттанушы-ғалымдар фэнтезиді фантастиканың бір бөлігі деп біледі. Ал сіз фэнтезиді қандай жанрға жатқызасыз? Жанрдың ерекшеліктері мен белгілеріне тоқталып өтсеңіз.
– Фэнтези жанры о баста қайдан бастау алды? Оны мен айтпасамда оқырман онсызда біледі. Ежелден келе жатқан аңыз, әпсана, ертегі, жыр-дастандардың барлығы фэнтези жанрының қалыптасуына бірден бір себеп. Қиялдың түп-тамыры – миф. Яғни, фэнтези жанры – мифтен туған. Қазақтың ежелгі-аңыз әфсаналары қазіргі фэнтези жанрының туындауына себепкер болған. Сондықтан да фэнтези жазушылар қазақтың аңыз-әфсаналарына арқа сүйеп, фэнтези шығармалар жазып келеді.

– Фэнтези ағылшын тілінен аударғанда «қиял» мәнін білдіреді дедік. Қиял жанры сізді несімен баурап алды? Неліктен сіз дәл осы жанрда қалам тербеймін деп шештіңіз?
– Меніңше, жазушы жанрды таңдамаса керек. Керісінше, жанр жазушыны таңдайды. Бұл жанрда қалам тербеймін деп еш мақсат қойғаным жоқ. Бәлкім, балалық шақтан бергі көрген-білгенім осы жолға алып келген шығар. Бала күнімде тым арманшыл болып өстім. Аспанда көшкен бұлтқа, самғаған құсқа, әр мезгіл өзімен бірге ерте келетін шақтардың бәріне таңқала, таңдай қаға қарадым. Сол көріністердің бәрі құдды мені бір ғажайып, сырлы да, сыршыл әлемге шақырып жатқандай болатын да тұратын. Қиял әлеміне бару үшін де қаламгердің өзі – қияли болуы тиіс. Мен де ол қиялилық бала күннен бар еді. Ауылда ағаш басына шығып алып бұлтқа қарап отыратынмын. Қараған сайын жан-жануардың, ауыл тұрғындырыныңбасқа да неше түрлі картиналар көлбеңдей қалатын.
Бірде анам жазғы демалыста ауылдан қалаға мені лагерьге апарған-ды. Сонда ауылды, ата-әжемді сағынғаным сонша, аспанға әдеттегідей бұлттарға қараймын. Сонда бұлттан ата-әжемнің бейнесін көргенім әлі есімде. Сол көрініс сағынышыма дауа болды. Кейде қоғамда, көпшілік арасында жүріп түрлі-түрлі адамдармен араласасың. Сондай кезде қасыңда тұрған адам әлі жазылмаған бір шығармаңның кейіпкері екенін іштей сезесің. Оның дауысы, қылығы, қабағын шытқаны бәрі-бәрі де қиял әлемінің бір кейіпкері боп көрініп, кезекті сапарға шақырып тұрғанын ұғынасың. Алғашында бұл қиялилығым поэзия тілімен өрілді. Мектепте жақсы оқымасам да өлең жаза беретінмін (әлі күнге жазам). Алғаш фэнтези жанрында әңгімені әдебиет пәнінен 4-сыныпта жазғаным есімде. Және сол үшін үштік баға алғанмын. Мәселе бағада емес. Қайта-қайта осы бір жанрға орала беретінімде. Кейде бұл жанр мені сол бала күнімде-ақ тауып алған екен ғой деп ойлаймын.

– Бұл жанрда жазып жүргеніңізге қаншалықты уақыт болды?
– Бұл жанрда нақты жаза бастағаныма жеті жылға жуық уақыт болды. Бұған дейін тиіп-қашып жүрдім. Сонда да айналып келгенде осы жанрға келіп тірелетінмін. «Аспанға ғашық құс бала» деген балаларға арналған әңгімемнен басталды бәрі. Содан бері осы жанр менімен бірге.

– Творчествомен айналысуға арнайы уақыт бөлесіз бе? Қай уақыт сіз үшін шығармашылыққа тиімді?
– Иә, шығармашылықпен айналысуға арнайы уақыт бөлемін. Бірақ, күнделікті қам-қарекетің, жұмысың бар дегендей қолың көп тие қоймайды. Сонда да аз да болса көңіл бөлуге, оқып, сызып-жазып қалуға тырысам. Мен үшін шығармашылықпен айналысқанға таң қылаң берген шақ пен қас қарайған кез тиімдірек. Неге десеңіз, алагөбеде ой тап-таза, тұнық боп тұрса, ал іңір уағында алатын әсерің молырақ болады. Бүгінде тіршіліктен тыным таппай, аласұрып жатқан мына асығыс заманда амалсыздан уақыт таңдай алмай жатасың. Қалай мүмкіндік болады, солай жазып қалуға тырысасың. Әйтпесе, уақыт саған қарамастан, күтпестен көше береді.

– Әр жазушының шығарма жазуда белгілі бір ұстанымы болады. Жазушы сол ұстанымды басшылыққа ала отырып, өзін мазалаған туындыныжазады. Сіздің шығарма жазудағы ең басты принципіңіз қандай? Оқырман қауыммен бөлісе отырсаңыз…
– Негізгі принципім: адамзатқа пайдасы тиетін көркем шығарма жазу, оқырманға ұсыну. Сәті түскенде бәрін ысырып қойып, жазуға тиесілі уақытта тек қана жазу. Кейінгі кездері бір ұққаным: жазу – ол ғибадат. Жазу – өзіңді тану арқылы ғаламды ұғыну. Сол үшін оған жауапкершілікпен баруға тырысып жүрмін.

– Қазақ халқы: «Жігітке жеті өнер де аз» деп бекер айтпаған. Жазушылықтан басқа біз біле бермейтін қандай өнеріңіз бар? Сол жайында айтып өтсеңіз…
– Адам баласы бір емес, бірнеше талантпен дүниеге келетін болса керек. Есейе келе, жанына жақын бірінің тізгінінен ұстамақ. Мен де бала күнімде көптеген балалар құсап өнердің, спорттың түр-түріне қатыстым. Сонда сахнаға шығып рөл сомдап, актер болам дедім, сурет салып, суретші болам дедім. Не керек, бала қиялыммен «кім болмадым»! Кейін, спортқа икемім барын байқаған анам еркін күреске, таэквондоға қатыстырды.Сол аралықта қалам мен қағазбен де сырлас, дос болдым. Есейе келе, жүзуге деген қызығушылығым оянып, суда жүзу спорт түрін үйрендім. Әлі күнге жүзуді жаныма серік етіп келемін. Неге десеңіз, суда жүзу басқа спорт түрі құсап денсаулыққа өте мол пайдасы бар. Денеңіз шынығумен қатар, бойыңыз сергіп, өзіңізді сергек сезінесіз. Бұл спорт түрінің саясында студент кезімде жаздыгүні аквапаркте құтқарушы болып жұмыс та істедім. Бүгінде аптасына кем дегенде екі рет хауызға түсіп, жүзіп тұруды әдетке айналдырдым. Суда жүзу – буын мен бұлшық етке, одан кейін омыртқа сүйектеріне тигізетін пайдасы өте мол. Біздер, жазатындар, әсіресе, офисте отыратын қызметкерлер, күні бойы орындық пен үстелден тапжылмай отырғандықтан, омыртқамызға көп салмақ түсіреміз. Бұның да шипасы осы – жүзу. Сонымен қатар, ауылда өскен соң, атқа мінгенді жаным сүйеді. Қала шетіндегі иподромдардың бірінде анда-санда, атқа мініп, бой сергітіп тұрамын. Одан кейінгі сүйікті хоббиім – шаңғы тебу. Шымбұлақ, Ой-қарағай шаңғы айлақтарында қыс түсе салысымен, шыңнан төмен қарай құлдилаған ғажап. Былтыр Шымбұлақта әуесқойлар арасындағы жарыста төбе көрсеткенім бар. Ал биыл «Тау шаңғысынан журналистер арасындағы Қазақстан кубогы «Оi-Qaragai 2023»қатыстым. Алдынғы үштіктің қатарында жүлде алдым. Өзіме былтыр тағы бір жаңа спорт түрін аштым: әуе спорты – параплан. Мен мұны Ыстықкөлде демалып жүргенімде алғаш рет көрдім. Бұл мен ойлағаннан да қиын екен. Дегенімен, маған өте ұнады. Мұндағы мақсат – құдайдың берген денсаулығын күтіп, салауатты өмір салтын ұстану. Спорттың қай түрі болмасын адамды шыдамдылық пен ерік-жігерге, қайсарлыққа баптайды. Әрі мұның жазуға да тигізер септігі мол деп ойлаймын.

– Естуімізше, сіз түрік тілін өте жақсы білесіз. Түрік тілінде қандай да бір фэнтези немесе фантастикалық жанрында шығармалар оқисыз ба? Оқысаңыз, кімнің шығармасын оқуға кеңес бересіз?
– Түрік тілінде түрік ақындары мен жазушыларының шығармаларын оқығаныммен, өкінішке орай, фантас-тикалық шығармаларды кезіктірмедім. Түрік тілінде маған ұнаған жазушылар – Сабахаттин Али, Өмер Сейфеттин және Орхан Памук.

– Қазіргі әлем әдебиетінде фэнтези жанрында жазатын кімдерді білесіз? Шетелдік авторлар творчествосымен таныссыз ба? Мысал келтірсеңіз…
– Фэнтези жанрының сардарлары баршаға мәлім: Клайв Льюс, Толкиен, Дж.Роулинг, Андерсен, Антуан Экзюпери, Дж.Мартин. Аталған жазушылардың біршама шығармаларымен таныс болсам, енді біреулерінің шы-ғармасы желісінде түсірілген кинотуындылармен таныс-пын. Қай-қайсысы да оқырманның көңілінен ойып тұрып орын алатын мықты еңбектер. Олардың адамзатқа берері мол болды.

– Фэнтези жанрында шетелдік фильм-дердерді қарайсыз ба? Қандай көркем фильмдерді білесіз? Бұл фэнтези фильмдер шығармашылығыңызға әсер ете ме?
– Әрине, фэнтези жанрындағы кинолар мен мультфильмдерді көру арқылы шабыттанамын. Жалпы кино көрген өзіме қатты ұнайды.

– Болашақта Джон Роулингтің «Хәрри Поттері» іспетті фэнтези-роман жазу жоспарыңызда бар ма?
– Иә, болашақта бұл жанрда роман жазу жоспарымда бар. Ол үшін қойындәптерім де бар. «Фэнтези жанрында бір роман, яки, повесть жазамын» деп жазыпқойғанмын. Бірақ, не жазатынымды, қашан жазатынымды әлі білмеймін.

– Ағылшын тілін жетік білесіз бе? Өзге тілдерде шығарма оқып, қалам тербеу ойыңызда бар ма?
– Ағылшын тілін керемет деңгейде білемін деп айта алмаймын. Дегенмен, ағылшын тілінде там-тұмдап кітаптар оқып тұрамын. Мәселен, Рэй Бредбери, Джек Лондон, Агата Кристидің бірнеше кітаптарын ағылшын тілінде оқыдым. Ниетім де сол ағылшын тілін жетік меңгеріп, сол тілде шығарма жазбасам да өз шығармаларымды аударсам деймін. Бұған дейін өзімнің бірқатар әңгімелерім мен өлеңдерімді өзім түрік тіліне аударған болатынмын. Түркияның басылымдарында жарық көрген. Ендігі асу–осы ағылшын тіліболып тұр әзірге.

– Болашақ қаламгерлерге айтар ізгі тілегіңіз…
– Барша қаламгер қауымына тілегім – жазбалары оқырман қолында тозса екен. Әрі шығармалары адамзат игілігіне жараса екен деймін. Уақыт-құмының астында ізім-ғайым жоғалып кетуден, еңбектің еш болуынан Құдай сақтасын. Өміріміз жазуға емес, жазуымыз өмірге айналсын деп тілеймін!
– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан — Алтыншаш КУРМАНАЕВА