Балаларға арналған қаржылық сауаттылық негіздері

Қаржылық сауаттылық – бұл ата-аналар кішкентай кезінен бастап балаларына беруге тиісті білім, дамытуы керек пайлаы нәрсе. Балаларға арналған қаржылық сауаттылық – бұл адамға болашақта қаржымен дұрыс қарым-қатынас орнатуға көмектесетін маңызды дағды. Бала ақшаның қалай жұмыс істейтінін, оны қалай табуға, үнемдеуге және дұрыс экономикалық шешімдер қабылдауға болатындығын біледі. Қаржылық сауатты бала ақша тек тамақ немесе заттарды сатып алу құралы ғана емес, сонымен қатар мақсатқа жету құралы екенін түсінуге мүмкіндік алады. Бала ересек өмірде үлкен қарыздар мен несиелерден аулақ болу үшін өз қаржысын қалай дұрыс бақылау керектігін біледі. Экономика саласындағы білім болашақта адам өз бетінше жұмыс істей бастағанда және өмір сүре бастағанда байыпты және тәуелсіз болуға көмектеседі Балалар болашақта қаржылық проблемаларды болдырмау үшін кірістер мен шығыстарды жоспарлауды, бюджетті құруды және сақтауды үйренеді Қаржылық сауаттылық экономика туралы білімнің негізін қалайды. Бала елдегі экономикалық жүйенің қалай жұмыс істейтінін және оның қарапайым адамдардың өміріне қалай әсер ететінін түсіне бастайды. Баланың ата-анасынан қомақты қаражат алып, оны мүлдем жауапсыз басқарғаны туралы әңгімелерді есту сирек емес, жиі естіп келеміз. Мысалы, бейне ойындарды шотқа аудару немесе алаяқтарға беру. Егер қаржылық сауаттылықтың ауырлығы уақытында түсіндірілсе, мұндай проблемаларды болдырмауға болады. Қаржы туралы білім алудың қандай артықшылықтары бар, балаларға арналған қаржылық сауаттылық – бұл ересек өмірде пайдалы болуы мүмкін маңызды дағдыларды дамыту жолы.

Мысалы: Шешімқабылдаудағыжүйелілік. Ұзақ мерзімді жәнеқысқа мерзімді жоспарлау. Математикалықесептеулер.Тәуекелдердіталдаужәнебағалау.Әржас үшін қаржылықсауаттылықтыоқытудыңәртүрліәдістеріқолайлы.

5-7 жастағы мектеп жасына дейінгі балалар үшін

Мектеп жасына дейінгі бала оныжақсымеңгеруіүшінақпараттыойын-сауықжәнеқарапайымформаттаұсынуыкерек.Баланыақшаменжәнеоныңбіздіңөміріміздегімаңыздылығыментаныстыруүшінойындармен ойын-сауықәрекеттерінпайдалануғаболады.Мысалы,дүкен,банкнемесемейрамханаойнау.Бұлжағдайдабалаларвексельдерменмонеталардысанаудыүйренеді және қаржыныңқалай жұмыс істейтінінтүсінеді.Дүкенгебарғанкездеата-ана балағақандайкритерийлер бойынша белгілі бір өнімдердітаңдайтынын,негебюджетшектеуліекенінжәнеересектердіңақшанықалай басқаратынын түсіндіреалады.Сатып алуға дұрыскөзқарасазжұмсауғакөмектесетінінмысалғакелтіріңіз. Осының арқасындакөпқаражатқалады,оны кейінге қалдыруғаболады, содан кейін қызықтынәрсесатып алуға болады. Мектеп жасына дейінгі балалар ата-аналарымен уақытөткізгендіұнатады.Балаларменбіргебалаларға арналған қаржыкітаптарын оқуға, оқумультфильмдеріннемесебейнелердікөруге болады,бұлақшаойыншықтарментәттілердісатып алуға арналғанресурсқанаемес, сонымен қатар өнімдерді,қажеттізаттарменқызметтердісатып алудың маңыздықұралы екенін түсінугекөмектеседі.

7-10 жас аралығындағы кіші оқушылар үшін

Бастауыш сынып оқушыларына қаржылық сауаттылықтың барлық нюанстарын толығырақ түсіндіруге болады. Бұл жаста ата-аналар балаларға Банктік карталар туралы және оларды қалай пайдалану керектігін айтады, отбасының бюджеті қалай жасалатынын, отбасының қаржылық шығындары қандай екенін көрсетеді. Бастауыш сынып оқушылары салықтар, ТКШ және басқа да міндетті тұрақты төлемдер туралы ақпаратты түсіне алады. Бала бастауыш мектепке барады және асханада түскі асқа өз бетінше ақша жұмсай бастайды. Бұл жерде банк карталары туралы Білім және бюджетті жоспарлау мүмкіндігі пайдалы болуы мүмкін. Бұл жаста балалар қалта ақшасын енді ғана ала бастайды және дәл осы кезеңде қаржылық білімнің негізін қалау өте маңызды. Алдымен ата-аналар балаға күніне бір рет қалта ақшасын береді, бірақ біртіндеп мерзім бір аптаға, 14 күнге дейін және бір айға дейін ұлғаюы мүмкін. Осылайша, жеке бюджетті жоспарлау бойынша оқыту біртіндеп жүреді. Жазбалар тақтасы немесе кірістер мен шығыстарды ескеретін арнайы мобильді қосымшалар балаларға пайдалы болады. Бір күнде ақша жұмсамау керек екенін түсіндіру маңызды, оларды көрсетілген мерзімге созу керек және мүмкін болса, кейбір үлкен сатып алуларға жинақтау үшін бір бөлігін кейінге қалдыру керек. Дүкенде баланы таңдау алдында қою өте маңызды. Ол қазір кішкентай мөлшерде болсада рахат сезімін тудырады. Уақыт өте келе кейінірек үлкен рахаттану сезіміне жалғасады. Егер ол қазіргі уақытта шоколадтан бас тартса, онда бірнеше аптадан кейін ол өзіне ойыншық немесе киім сияқты мағыналы нәрсе сатып ала алады. Сонымен қатар, оған кассада өз бетінше төлеуге мүмкіндік беру маңызды, өйткені барлық балалар үшін бұл сәт өте қызықты және жауапты. Ата-аналарға жақсы бағаларды немесе үйді тазалауды қаржылық жағынан көтермелеу ұсынылмайды. Екінші жағынан, ақшаның қатысуынсыз осы функцияларды орындаудың маңыздылығын көрсеткен дұрыс. Бала одан әрі табысты өмір сүру үшін білім қажет екенін түсінуі керек, ал тазалау жайлылық тудырады, сондықтан пәтерде болу жағымды.

5-8 сынып оқушылары 10-14 жас

Орта мектепте оқитын баланы азық-түлік үшін дүкенге жіберуге болады. Тауарлардың салмағын салыстыру, чекті тексеру және тапсыруды өз бетінше есептеу қажеттілігі туралы айту маңызды. 5-8 сынып оқушыларын банктердің жұмысымен таныстырып, салымдар мен инвестициялар туралы айту керек. Сонымен қатар, мұндай балаларға белгілі бір мерзімге бөлуге тиісті үлкен ақша сомасын сеніп тапсыруға болады. «Бес конверт» әдісі туралы айтыңыз. Оның айтуынша, барлық ақшаны бес бөлікке, аптаның әр күніне төрт бөлікке және бесіншіден жинақтауға бөлу керек. Жасөспірімдерге танымал ресурстарда интерактивті ойындар мен бейнелерді оқыту үшін пайдаланыңыз. Сонда олар мұны ауыр міндет ретінде қабылдамайды. Керісінше, жаңа білім алу процесі қызықты әрі құптарлық болады.

14-17жас аралығындағы орта мектеп оқушылары

Жоғары сынып оқушыларыөзбетіншеақша таба алады. Кәмелетке толмағанжасөспірімдерүшінпарақшалардытаратунемесеиттердісеруендетусияқтыәртүрлі қосымша жұмысәдістері бар.Теориятуралыкөптегенәңгімелербалағанақтыжұмыссияқтықаржыныңмаңыздылығын көрсетпейді.Балаларөздерінеқалай жететінін сезінгенкездеғанақаражатқамұқиятқарайбастайды.14-17жасындабалағаүлкенсатыпалудысеніп тапсыруға болады.Бұл іс жүзіндеақшанықалайбасқаруғаболатындығынкөрсететінкереметтәрбиеліксәт.14жастанбастапБанктіккарталарқаржыныбасқаруғажекеқолжетімділігібарбаланыңатынаресімделеді.Балалардыңшығындардыөзбетіншебасқара алатынына жәнекартаныпайдалана алатынына көз жеткізіңіз.Бірақоперацияларғашектеулербәрібірзиянтигізбейді.МұндайсауаттылыққатәрбиелеумысалдарыБаланықаржылықсауаттылықпентаныстырудыңкөптегенжолдары бар.БалаларғаарнайыБанктіккарталар,танымдықтақырыптықкітаптар,үстелжәнекомпьютерлікойындар,мультфильмдерменсмартфонқосымшаларышығарылады.Медиа-ресурстардағыпайдалымазмұнтанысформаттамаңыздыақпараттыжеткізугемүмкіндік береді.Балаларбанккарталары Іс жүзіндебарлықірібанктербаланыңатынашығарылатын,бірақата-анасының шотынабайланғанкарталардыұсынады.14жасқадейін, адамныңтөлқұжаты болмаса, ол өз бетіншешоташаалмайды.

Балаларға арналған карталардың басқа ерекшеліктері:

Ата-аналар қолма-қол ақшаны алуды, онлайн сатып алуды, аптаға, айға немесе басқа ерікті кезеңге жұмсауды шектей алады.

Сатып алу және басқа да шығындар туралы ақпарат SMS-хабарламаға келіп түседі және мобильді қосымшада шығыстар тарифында көрсетіледі.

Карта дизайнын таңдауға болады.

Шығару және техникалық қызмет көрсету ақысы алынбайды.

Балалар қосымшасында сіз шотқа банкін ашып маңызды сатып алуға ақша жинай аласыз.

Жалпы айтар болсақ, ақша адам өмірінде маңызды айырбас құралы. Өмір сүрудің қантамыры ақшада жатыр. Тіршілік болу үшін киім-кешек, азық-түлік болу керек. Бұл екі нәрсе болмаса, өмір қараңғы, күндер көңілсіз болмақ. Ал, онан ары жатын орын, демалатын баспана керек. Жаздың жаңбыры, қыстың ызғарынан қорғанып, өз бетінше жаныңа жайлы мекенде тіршілік көру әр адамға керек. Осының бәріне ақша арқылы ғана қол жеткізуге болады. Отбасында бірге жасап отырған балалар осы жағдайларды толық сезінуге тиісті. Олар ақшаның қайдан келетінін, тамақтың, киімнің қайдан келетінін білмей санасыз болып өссе, ақша туралы көзқарасы жоқ болса, обал-сауапты білмейтін, бар мен жоқты ажыратпайтын, ата-ананың еңбегін қадірлемейтін ойсыз болып қалыптасады. Сол себепті, балаға көңіл бөліп, ақшаның қалай қиындықпен табылатынын, оны жұмсағанда барынша үнемшіл, барынша сергек қараудың қажеттілігін түсіндіріп отыру бәрінен маңызды. Сонда ғана ол жауапкершілік сезіміне ие болады. Қаржы туралы дұрыс қарайтын, сауаттылыққа қадам басады.

Г.Тұрлыбекова