Жастар — елдің экономикалық дамуының локомативі

Экономикалық даму – кез келген мемлекеттің алғы шарттарының бірі. Қазақстанға жай ғана экономикалық өсу емес, сапалы экономикалық даму қажет. Экономикалық даму — бұл елдің немесе аймақтың экономикалық жағдайының жақсару процесі. Бұл процесс өндіріс көлемінің өсуі, өмір сүру деңгейінің жоғарылауы, жұмыспен қамтылу мен табыс деңгейінің артуы, инфрақұрылымның жақсаруын және әлеуметтік қызметтердің сапасының көтерілуін қамтиды. Экономикалық даму экономиканың барлық салаларының тиімділігін арттыру және халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында жүргізіледі. Қазақстанның болашағы саналатын жастарды экономикалық тәрбиелеудің маңызы қандай? Балаларды экономикалық тәрбиенің негізгі элементтері не? «Мөлдір бұлақ» журналына сұхбат берген  экономист        Құралай Сакибаева  осы және өзге де сұрақтарға жан-жақты жауап берді.

— Мектеп жасына дейінгі балаларды экономикалық тәрбиелеудің негіздері туралы айтып берсеңіз?

— Экономикалық тәрбие мектеп жасына дейінгі балалар үшін ерекше маңызды. Бұл кезеңде баланың дүниетанымы, әлеуметтік қатынастар жүйесі, сондай-ақ экономикалық түсініктерді қалыптастыруға негіз жатқан алғашқы дағдылары мен білімі қалыптасады. Экономикалық тәрбиенің негіздері балалардың әлеуметтену және дүниетанымын кеңейту сияқты маңызды мәнге ие. Мектеп жасына дейінгі балалар қоғамның бір бөлшегі болып табылады. Олар өздері қоршаған ортаға байланысты ақпараттарды қабылдайды, өздерінің қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін түсінеді. Экономикалық тәрбие балаларға материалдық дүниенің мәнін, ресурстарды пайдалану жолдарын және қаржылық сауаттылықты үйретеді. Балалар, экономикалық білімдер мен дағдыларды меңгере отырып, болашақтағы өмірлеріне дайындалады, шешім қабылдаудағы жауапкершілік сезімін қалыптастырады.

— Экономикалық тәрбиелеудің маңызы неде деп ойлайсыз?

— Болашақта балалардың қаржы сауаттылықтарын, әлеуметтік жауапкершіліктерін және экономикалық ойлау қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл тәрбие адамдарды өздерінің қаржы ресурстарын тиімді пайдалануға, еңбек ету бағасын түсінуге, сондай-ақ өздері мен қоғамның қажеттіліктерін дұрыс бағалауға үйретеді. Осының барлығы балалардың саналы азамат болып өсулеріне, қоғамда табысты өмір сүрулеріне ықпал етеді. Экономикалық тәрбие балалардың өмірлік дағдыларын қалыптастырудың маңызды элементі болып табылады, және оны жан-жақты дамыту мектепке дейінгі білім беру жүйесінің басым бағыттарының бірі болуы тиіс.

— Балаларды экономикалық тәрбиенің негізгі элементтері деп нені атар едіңіз?

— Біріншіден  ақша түсінігі. Балаларға ақша тек материалдық құндылық емес, сонымен қатар адамның еңбегінің нәтижесі екендігі жөнінде түсінік беру. Оларды «Ақша неден пайда болады?» және «Ақша қалай жұмсалады?» деген сұрақтар арқылы қызықтыру. Тауар мен қызмет. Балаларды тауарлар мен қызметтердің айырмашылығын, олардың қоғамдағы рөлін түсінуге бағыттау. Мысалы, оларды дүкенге алып барып, сатып алу процесіне қатыстыру, тауардың бағасын түсінуге мүмкіндік беру. Бюджеттеу дағдылары. Мектеп жасына дейінгі балаларға қарапайым бюджет тақырыбында ойындар және тапсырмалар арқылы ақша жинау, жұмсау, үнемдеу негіздерін түсіндіру. Мысалы, балаларға «Сенде қанша ақша бар?» деген ойын арқылы олар ақша жинау мен оны басқару бойынша тәжірибе жинауға мүмкіндік алады. Жұмыс және еңбек. Балаларға еңбек ету арқылы қаржы табу немесе қандай да бір нәрсеге қол жеткізудің маңызды екенін көрсету. Оларға ересектердің мамандықтарын таныстырып, өздерінің кішкентай жұмыстарымен де (ойыншықтарын жинау, көмек көрсету) еңбек ете алатындарына сендірту.

— Ойын тәсілі арқылы экономикалық тәрбие беруге болады ма?

— Мектеп жасына дейінгі балалар ойын арқылы үйренуге бейім. Сондықтан экономикалық тәрбие барысында ойын әдістерін пайдалану тиімді. Мәселен, «Дүкен» ойынын ұйымдастыра отырып, балалар бір-біріне сатып алу-сату жүргізу арқылы экономикалық қатынастарды үйренеді. Оларды сатып алу мен сату кезінде бағаларды белгілеуге, өнімдерге сұраныс жасауға және қаражаттарын басқаруға үйрету арқылы қызықты экономикалық практиканы қалыптастыруға болады.

— Экономикалық даму балаларға қалай әсер етеді?

— Экономикалық даму балалар үшін де маңызды, себебі оның нәтижесінде балалардың өмір сүру сапасы, білім алу мүмкіндіктері мен денсаулық жағдайы жақсарады.  Білім беру: Экономикалық өсім балалардың білім алу деңгейін арттыруға мүмкіндік береді, себебі мемлекет білім беру жүйесіне көп инвестиция салады, мектептер мен жоғары оқу орындарын жақсартады. Денсаулық сақтау: Экономиканың дамуы денсаулық сақтау жүйесін нығайтуға мүмкіндік береді, бұл балалардың денсаулығын жақсартуға, аурулардың алдын алуға және медициналық көмек көрсету сапасын арттыруға әсер етеді. Қоршаған орта: Дамыған экономика балалардың өмір сүретін ортасын жақсартып, таза су, таза ауа және қауіпсіз қоршаған орта қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Әлеуметтік қолдау: Экономикалық даму балаларға арналған әлеуметтік бағдарламалар мен көмектердің кеңеюіне әкеледі, мысалы, көпбалалы отбасыларға арналған жәрдемақылар немесе балаларға арналған арнайы бағдарламалар.

Осылайша, экономикалық даму балалардың болашаққа деген мүмкіндіктерін арттырып, олардың денсаулығы мен әл-ауқатын жақсартады.

— Қазақстандағы экономикалық даму соңғы бірнеше жылда маңызды өзгерістер мен өсім көрсеткен, бірақ бұл процесс күрделі және көп факторларға тәуелді. Елдің экономикалық дамуының негізгі аспектілеріне нені жатқызар едіңіз?

—  Қазақстанның экономикасы негізінен мұнай мен табиғи ресурстарға тәуелді. Мұнай мен газ өндіру саласы елдің экспорттық табысының негізгі бөлігін құрайды. Сонымен қатар, елімізде металлургия, химия, құрылыс материалдарын өндіру салалары да маңызды рөл атқарады. Қазақстанның аграрлық секторында егіншілік пен мал шаруашылығы маңызды орын алады. Елдің кең дала аймақтары мен табиғи жағдайлары ауыл шаруашылығын дамытуға қолайлы, бірақ бұл сектор әлі де өзінің толық әлеуетін пайдаланып отырған жоқ. Қазақстанда инфрақұрылымға көп инвестиция салынып жатыр. Транспорттық және логистикалық инфрақұрылымның дамуы елдің географиялық орнына байланысты маңызды, себебі ол Еуропа мен Азия арасындағы көлік дәлізі болып табылады. Экономиканың дамуы үшін жоғары технологиялар мен инновациялық жобалар маңызды. Қазақстан үкіметі цифрландыру мен жасанды интеллект сияқты салаларға инвестиция салуға тырысады, бірақ бұл бағытта әлі де көптеген қиындықтар бар. Экономикалық даму деңгейі әлеуметтік салаларға да әсер етеді. Мектептер, ауруханалар, тұрғын үй құрылысы мен әлеуметтік қамсыздандыру бағдарламаларының жақсаруы халықтың әл-ауқатын көтеруге мүмкіндік береді. Қазақстанның қаржы секторы дамып келеді, бірақ сыртқы экономикалық және саяси тәуекелдерге тәуелді. Елдің ұлттық валютасы – теңге, әлемдік нарықтағы мұнай бағалары мен басқа да факторларға байланысты құбылып отырады. Сыртқы сауда және инвестициялар: Қазақстан сыртқы саудаға үлкен көңіл бөледі. Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік әлеуеті зор. Сондай-ақ, Қытай мен Ресеймен қарым-қатынас экономикалық даму үшін маңызды. Қазақстанның экономикалық дамуы тұрақты өсуді көрсетсе де, мемлекет көптеген құрылымдық реформалар мен сыртқы экономикалық факторларға тәуелді. Экономиканың әртүрлі салаларын дамыту және тәуелділікті төмендету мақсатында инвестициялар мен инновациялар көбейтілуде.

— Қазақстанның экономикалық дамуына жастардың әсері қандай болмақ?

— Жастардың әсері маңызды және көп қырлы. Жастар — елдің болашағы, олар қоғамның барлық саласында өзгерістер енгізіп, даму процесіне белсенді қатысады. Жастардың экономикалық дамуға ықпалы келесі негізгі аспектілерде көрінеді. Жастар білім мен дағдыларды игеру арқылы экономиканың түрлі салаларында жұмыс істей алады. Жоғары білім мен кәсіби біліктілікті дамыту экономиканың дамуына ықпал етеді, себебі ол еңбек нарығында бәсекеге қабілетті мамандарды қалыптастырады. Жастардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысуы, жаңа технологияларды енгізуі мен инновацияларға үлес қосуы да маңызды. Жастар көбінесе жаңашыл идеяларды ұсынады және стартаптар мен кәсіпкерлік саласында белсенді болады. Қазақстанда жастар арасында кәсіпкерлікті дамытуға көп көңіл бөлініп, түрлі стартап бағдарламалар мен гранттар ұйымдастырылуда. Бұл экономикаға жаңа жұмыс орындарын ашуға, технологиялық жаңалықтар мен өнімдерді енгізуге мүмкіндік береді. Цифрлық экономика саласында жастардың рөлі зор. Олар жаңа технологияларды игеріп, оны экономикаға енгізуде белсенді. Жастардың IT-саласында жұмыс істеуі, бағдарламалау, жасанды интеллект және цифрлық трансформация сияқты бағыттарда экономиканың дамуына ықпал етеді. Жастар экономикалық даму үшін қоғамдастық деңгейінде жұмыс істеуді, әлеуметтік жобалар мен бастамаларды іске асыруды маңызды санайды. Олар экологиялық мәселелер, әлеуметтік теңдік және өмір сапасын жақсарту бойынша әртүрлі бастамалармен айналысады, бұл өз кезегінде еліміздің әлеуметтік және экономикалық дамуында оң өзгерістер туғызады.

—Жастардың еңбек нарығына қосылуы экономикалық өсімге әсерін тигізеді ме?

• Жастар жаңалықтар мен өзгерістерге жылдам бейімделіп, еңбек өнімділігін арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, олар жұмыс орындарын әртүрлі салада жаңарта отырып, өндірістің тиімділігін арттырады. Жастардың шетелге жұмысқа немесе білім алуға кетуі де экономикалық дамуға әсер етеді. Кейбір жастар шетелде білім алып, тәжірибе жинақтап, Қазақстанға қайтып оралғанда жаңа дағдылар мен білімді әкеледі. Бірақ эмиграция да мәселе тудырып, елде білікті жұмыс күшінің жетіспеушілігіне әкелуі мүмкін. Жалпы алғанда, жастардың экономикалық дамуға ықпалы зор және олардың инновациялық көзқарастары, еңбекке деген ынтасы және қоғамда өзгерістер енгізуге деген ұмтылысы Қазақстанның болашақтағы дамуына маңызды әсер етеді.

— Сұхбат бергеніңізге рақмет!

Г.Тұрсынқожа